Srpska arhitektura kroz istoriju III
Priča o razvoju srpske, a i arhitekture uopšte ne bi bila kompletna ukoliko ne bismo u obzir uzeli uticai fortifikacione arhitekture. Tvrđave i „gradovi-utvrđenja“ dobijaju na značaju još od ranog srednjeg veka. Potreba da se zaštite vladarski dvorci, te gradska naselja i stanovništvo doprinelu se razvoju ovog specifičnog vida arhitekture.
Utvrđenja su zidana u belom kamenu, oivičena zatvorenim zidinama, krupnih razmera. Bilo je veoma bitno odabrati strateški dobru poziciju za utvrđenje. Uobičajeno je bilo da se utvrđenja zidaju na uzvišenjima, na ulaze u klisure, po rubovima plodnih ravnica uz bitne vodene tokove. Njihova osnovna namena, kao što je gore rečeno bila je odbrana vladarskih dvoraca, gradskih naselja, kuća bitinijih ličnosti neke zemlje ili grada te bitne manastira i gradove.
Osobenosti fortifikacione arhitekture
Fortifikaciona arhitektura počinje da se razvija u velikoj meri još od ranog srednjeg veka. Stilovi i načini granje menjali su sve do kraja 15. veka i pada svih balkanskih zemalja pod Turke. Posmatrajući oblike i načine granje mogao bi se jasno uočiti kasno-antički uticaj na razvoj rane fortifikacione arhitekture. Nešto kasnije u skladu sa polažajem zemlje, bio je je jasno uočljv uticaj i zapdoevropskog sveta i Vizantije.
Visoki kameni bedemi, zidani od belog kamena, zatvarali su gradska naselja, palate i manastire. Dodatno, duž zidina na najvažnijim lokacijama bili su raspoređivani profesionalni vojnici čiji cilj je bio da pruže dodatnu zaštitu za strateški bitna mesta unutar utvrđenja. Bili su to bitni trgovi, kuće i palate značajnih ličnost, a ponekad i sama rudna nalazišta.
Fortifikaciona arhitektura u sprkim zemljama
Najraniji zapisi o srpskim tvrđavama i utvrđenim gradovima datiraju od sredine desetog veka i potiču od vizantijskog cara i pisca Konstantina Porfirogenita. U svojim spisama Konstantntin spomienje nes samo gradove na zapadu, već i gradove iz ostalih krajeva, o Dostiniku (današnji Drsnik u Metohiji) piše kao o najjužnijem gradu. U spisima se nije moglo saznati o izgledu tih gradova.
Za razumevanje izgleda Konstantinovih spisa, može se za primer grada uzezi grad nedaleko od antičke Duklje, smešten nedaleko od Spuža (u Crnoj Gori) i nosi neodređeno ime Gradina.
Iznad zetske ravnice izdiže se kameni greben sa bedemom ojačanim polukružnim i četvrtastim kulama, a koji zatvara nepravilnu ovalnu površinu zemljišta. U sredinišnjem delu, na najvišoj tački, postajala je skupina zgrada, koja ja bila raspoređena približno po rubu pravougaonika. Ostaci kule su pronađeni u jednom uglu. Prema opisanom, očigledno je da je bilo reč o palati. Grad se konceptualno oslanjao na kasnoantičku tradiciju, jer su se mogle povući paralele sa gradovima građenim u kasnoantičkom stilu. Grad o kome je Konstantin pisao verovatno je Lontodokla.
source; Petar Milošević/wikipedia
Fortifikaciona arhitektura i zaštita manastira
Fortifikaciona arhitektura je igrala veoma veliku ulogu u zaštiti manastira. Možda i najbolja svedočanstva o arhitekturi ispisana su u zidinama utrvđenja koja su štitila manastire.
Među manastirskim utvrđenjima prema upotrebljenim idejnim rešenjima, može se izdvojiti više različitih stilova. Različite potrebe diktirale su korišćenje određenog stila, odnosno tehnike gradnje. Tako su manastirska utrvrđenja bile priče za sebe. Nisu poznati tačni počeci upotrebe manastirskih utvrđenja. Među najstarijim manastirskim utvrđenjima spadaju delimično očuvane celine kao što je manastir Sv. Nikole kod Kuršumlije. Manastir ima sačuvano visoku kulu koja je služila za zaštitu. Kula je rađena po ugledu na vizantijske pirgove.
Kao jedan od najstarijih spomenika Raške škole, Đurđevi stupovi u Rasu rađeni su u vizantijskoj praksi. Površina koja je namenja manastiru je nepravilnog ovalnog oblika. Odbrambeni zid zatvara tu površinu, a uz njegu su podizane odgovarajuće zgrade. Crkva je građena u sredini, Kompletnoj celini je pridružena kula koja je služila za ulaz u manastir.. Primer ovakvog rešenja može se pronaći u Hilandaru, a takođe u Banjskoj i Dečanima.
Veoma važan primer fortifikacione arhitekture je manastir Studenica. Iako su prvobitne građevine u velikoj meri srušene ili nestale i dan danas se može raspoznati osnova za rekonstrukciju. Studenica je bilo glavno delo Stefana Nemanje. Trebalo je da se transponuje like idealnog, nebeskog grada u manastirsku celinu. Rub manastira je omeđen kružno sa centrom ispod kupole velike vrkve. Na rubovima, uz istočni i zapadni ulaz raspoznaju se bedemska ojačanja. Bile su to kule trougane osnove koje su pravilno raspoređene.
Studeničko utrvrđenje rađeno je kao svojevrsni klasicizam, a može se pronaći i dosta simbolike u samom utrvrđenju. Naime postoji tačno 12 kula i to dva ulaza i 10 trougaonih kula.
Pred najezdom Turaka u poslednjim decenijama 14. i prvoj polovini 15. veka, manastirska utvrđenja prerastaju u prave tvrđave. Kao dobri primeri izdvajaju se manastir Ravanica kneza Lazara, odnosno Resava despota Stefana Lazarevića, dveju najuglednijih ličnosti kasnog srpskog srednjeg veka.
Fortifikaciona arhitektura bila je veoma prisutna prilikom zaštite bitnijih gradova. Veoma bitni gradovi utvrđanja i odlični primeri fortifikacione arhitetkure mogu se pronaći na Jadranu (Bar, Kotor, itd.).
Serbian 
English 
Russian 
Chinese 
