Šajkača - simbol tradicije
Na šta prvo pomislite kada se pomene srpska tradicija odevanja. Sigurno su to opanci i šajkača.
U ovom blogu donosimo vam zanimljive detalje o tradicionalnoj srpskoj kapi.
Mada i dan danas čini neprikosnoven deo tradicionalne nošnje i jedna je od karakteristika srpskog naroda i odevanja u nekim krajevima Srbije, ipak je najčešće srećemo na stasitim momcima naših folklornih grupa. Na taj način čuvamo tradiciju našeg folklora.
Šajkača je srpska nacionalna (originalno vojna) kapa. Materijal od je kojeg je napravljena se popularno zove "šajak" i uglavnom se sastoji od vunenog prediva zbog čega se kapa nosi u svim godišnjim dobima jer održava konstantnu temperaturu glave.
Kako je šajkača dobila ime?
Kapa ime nije dobila po materijalu od kojeg je napravljena, već po srpskim graničarima u području Šajkaša. Ime šajkača čuva sećanje na srpske borbene rečne jedinice pripadnike službe Austrougarske monarhije sa područja Banata u 18. veku. Ovi vojnici su nazivani šajkašima. Delovali su u vodama Dunava, Tise, Save i Moriša na granici sa Otomanskim carstvom. Nosili su kape koje su oblikom vrlo podsećale na brodove koji su nazivani šajkama.
U uniformu srpske vojske uvedena je 1870. godine. Navodno je po veoma niskoj ceni kupljen veliki kontingent uniforme namenjene austrougarskoj vojsci, čijim dizajnom car Franc Jozef nije bio zadovoljan.
U dokumentima koji je određuju kao deo uniforme redovne vojske, nazivana je najpre "šajkaškom kapom", što govori da nije dobila naziv po materijalu šajak, od koga je sašivena. Kao deo svakodnevne odeće srpskih seljaka pojavljuje se ubrzo posle uvođenja u upotrebu, zahvaljujući tome što je uniforma, zbog brže mobilizacije, stajala kod seljaka koji se nisu ustezali da pojedine delove svakodnevno koriste. Posle Velikog rata postaje neodvojivi deo narodne nošnje, a u vojsci je bila u upotrebi do kraja Drugog svetskog rata.
Kako je ova vojnička kapa postala deo narodne nošnje?
Srećemo uglavnom da se dešavalo suprotno — da detalj narodne nošnje, uz neke izmene a s određenim ciljem, bude uveden u upotrebu u vojsci. Ako se može pretpostaviti zašto je srpski seljak i posle rata nosio svoju već iznošenu kapu, manje je jasno šta ga je podstaklo da šajkaču, pošto izgubi svaku upotrebnu vrednost, zameni novom, skrojenom o sopstvenom trošku, umesto da se vrati onoj koju su njegovi preci nosili kao deo narodne nošnje.
Da bismo pokušali da odgovorimo na to pitanje potrebno je vratiti se u Srbiju 19. veka, u ambijent u kome se šajkača pojavljuje, a potom u godine posle Velikog rata tokom kojih se šajakača definitivno učvršćuje kao deo narodne nošnje u većem delu Srbije.
Posledica turskog ropstva
Traganje za odgovorom može početi opisom društvene klime u Srbiji posle odlaska Turaka. Istaknuti srpski pravnik i diplomata Milovan Milovanović opisujući srpsko društvo posle sticanja prvih atributa nezavisnosti, rekao je da je ono iz turskog ropstva izašlo "potpuno nivelisano". Naime, položaj raje u turskom feudalnom sistemu nije pružao priliku da se, u srpskom društvu u kome je preovladavala primitivna poljoprivredna proizvodnja, izdvoje porodice ili pojedinci koji bi bogatstvom ili društvenim statusom značajnije odskakali od ostalih. Društvo koje je s takvim polaznim osnovama krenulo na dug i težak put modernizacije nesvesno je vezalo zamisao modernog društva za tradicionalne oblike društvene organizacije, poistovećujući jednakost građana pred Ustavom i zakonom, s društvenim egalitarizmom kao idealom.
Noseći vojničku kapu i zaslužena odlikovanja srpski seljak je posle rata nametao sliku o sebi kao zaslužnom ratniku, iskazujući vojničku prošlost kao najvažniji deo ličnog identiteta i ukazujući na sopstveni doprinos stvaranju zemlje, u kojoj su ga narastajuće socijalne razlike nužno gurale na društvenu marginu, a politička elita, kako to obično biva, odmah nakon rata zaboravljala.
Mi se trudimo da ne zaboravimo našu tradiciju i da simbolima koji je čine duh naroda ponovo prelistamo našu istoriju.
Serbian 
English 
Russian 
Chinese 
