Srpska arhitektura kroz istoriju
U šestom, a ponajviše tokom sednog veka Sloveni naseljavaju teritoriju Balkanskog poluostrva. Najveće migracije slovenskih plemena dešavaju se nakon serije ratova između Sasidinskog carstva (odnosno Persije) i Avarskog kataganata protiv Vizantije (odnosno Istočnog Rimskog carstva).
Nedovoljno organizovani Sloveni nastanjivali su se u nekadašnjim naseobinama, koristeći već postojeću infrastrukturu. Do velikog procvata arhitektura na ovim prostorima, pa samim tim i srpske arhitekture dolazi tokom srednjeg veka, a ponajviše u 12., 13. i 14. veku. Upravo naše novo putovanje kroz vreme kreće iz srednjovekovne srpske države, čime započinjemo i seriju tekstova o razvoju srpske arhitekture.
Srpska arhitektura u Srednjem veku
Period ranog srednjeg veka i naseljavanja Balkana, Sloveni su obeležili konstantim sukobima sa susednim plemenima Avara, Gepida i Istočnih Gota. Mir na prostorima trajao jedan vek, tokom devetog veka. Najznačajnije oblasti za Srbe su Zeta i Raška. Početkom desetog veka Bugari pod Simenovim vođstvom osvajaju celu teritoriju Balkana, da bi se sredinom veka oslobodila Zetska država pod vođstvom kneza Časlava.
Privreda Srba u to vreme bila je primitivna, oslanjajuće se uglavnom na stočarstvo i zemljoradnju. Kultura i umetnost takođe nisu bili na visokom nivou, sami Sloveni su se i asimirali u Vizantijsko carstvo koje je na svakom polju bilo naprednije (i privredno i kulturološki). Sloveni 874. godine primaju Hrišćanstvo, što će se kasnije i ispostaviti kao značajno za razvoj kulture, graditeljstva i arhitekture.
source: Getoryk - CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=15572039
Upravo je sveštenstvo pomaže da se feudalci učvrste na vlasti, a vlastela im se odužuje, pomažući zidanje verskih objekata (vladari su postajali ktitori manastira i crkava). Značajan momenat za razvoj srpske arhitekture i umetnosti predstavlja svakako obnova Raške države, koja oslanjajući se na Vizantiju ratuje protiv Ugara.
Kao što je rečeno, objekti koji se zidaju u to vreme su sakralnog i verskog karaktera. Objekti se zidaju od kamena i određeni stilski koncepti se jasno izdvajaju. Građevine su uglavnom maih dimenzija, a koristi se primitivna tehnika građenja u lomljenom kamenu. Verski objekti kao najznačajniji bili su građeni u tri stila:
1) Jednobrodne crkve pravougaone osnove sa kulom na zapadnoj strani (sa drvenom konstrukcijom)
2) Trobrodne bazilike sa pravouganom osnovom i drvenom konstrukcijom kule na zapadnoj strani
3) Jednobrodne crkve sa svodnom konstrukcijom sa ili bez kubeta
Tipični primeri ovakve gradnje mogu se primetiti u crkvi Sv. Tome u Boki Kotorskoj, odnosno u crkvi Svetog Mihaila u Stonu.
Razvoj srpske arhitekture pod vlašću Nemanjića
Razvoj Raške države je u prvim godinama bio u velikoj meri određen uticajem velikih sila u okruženju. Raška se morala priklanjati i Istoku i Zapadu, zavisno od situacije. Na taj način polako su se stvarali uslovi za formiranje stabilne politike, kao i za razvoj kulture i umetnosti na ovim prostorima.
Pod uticajem Vizantije (Istočnog Rimskog carstva) u velikoj meri se razvila i „Raška škola arhitekture“. Tipičan predstavnik Raške škole arhitekture su Đurđevi stupovi, manastir izgrađen još 1171. Četiri godine kasnije oslikana je i crkva, a na mestu se nalazi i potpis ktitora Stefana Nemanje.
Аутор: Jovanvb - Сопствено дело, CC BY 2.5, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=1956739
Raška škola imala je dominantan položaj u srpkoj arhitekturi u periodu od sredine dvanestog pa sve do samog kraja trinestog veka. Raški stil arhitekture bio je veoma originalan, a domet srpskih arhitekta tog vremena ogledao se u tome da je upravo zbog svoje specifičnosti kasnije prepoznat kao poseban stil u sakralnoj arhitekturi, ne samo na ovim prostorima već i širom sveta.
source: Pavle Marjanović - Institute for the Protection of Cultural Monuments of Serbia, CC BY-SA 3.0, https://commons.wikimedia.org/w/index.php?curid=75292468
Prve crkve iz perioda Nemanjića bile su građene, ugledajući se na Istočne uzore sa romaničkom spoljašnjom obradom (crkve kakve su se mogle naći u Vizantiji, ali i na Zapadu). To su uglavnom jednobrodne građevina i većina je građena za vreme vladavina kralja Milutina (1282. do 1321.). Sve do kraja srednjevekovne samostalnosti, dizane su zadužbine Stefana Nemanje i njegovih naslednika.
Kao najznačajnija arhitektonska dostignuća iz ovog perioda izdvajaju se:
• Mileševa
• Žiča
• Morača
• Spoćani
• Hram svetih Apostola, poznatiji kao Pećka patrijaršija
Budite sa nama i sledeće nedelje kada nastavljamo našu priču o razvoju arhitekture na ovim prostorima.
Serbian 
English 
Russian 
Chinese 
