Lepenski vir
Na desnoj obali Dunava, pokraj Đerdapske klisure leži jedno od najznačajnijih mezolirakih i neolitakih arheoloških nalazišta. Prostire se centralnim delom Balkansog poluostrva. Lepenski vir je dobio ime po dunoavskom viru, koji je bio centar jedne od najznačajnijih poznatih praistorijskih kultura.
Lepenski vir je prvo otkriven kao malo ribarsko naselje, u periodu između 1965. godine i 1970. Otkriveni ostaci ribarskog naselja ukazivali su da je na početke domestifikacije i kultivacije. Daljim istraživanjem, otkriveno je još sedam sukcesivnih naselja sa 136 objekata koji su izgrađeni na samom početku mezolita u periodu od 9500 do 7200 godine pre nove ere. Objekti koji su pronađeni na lokalitetu bili su i sakralni i za stanovanje, a nazvani su Proto Lepenski vir 1 i 2.
Pored objekata iz ranog mezolita, pronađeni su i kasnije građevine iz ranog i srednjeg neolita, iz perioda od 6250. godine pa sve do 5500. godine pre nove ere. Nalazišta iz ovog perioda nazvana su Lepenski Vir I-III.
Kada je otkriven Lepenski vir? Zanimljivosti lokaliteta
Opsežna arheološka istraživanja su vođena duž desne strane Dunava. Istraživanja je vodio Arheološki institut iz Beograda, a cilj je bio istražiti što više lokaliteta i prikupiti što više podataka pre izgradnje „Đerdapske brane“:
U timu istraživača koji je predvodila dr Dušanka Vučković-Todorović bio je i arheolog Obrad Kujović, jedan od dvojice zaslužnih za pronalazak ovog praistorijskog lokaliteta. Obrad Kujović je avgusta 1960. godine, istražujući lokalitete kod Donjeg Milanovca, zajedno sa tada apsolventom arheologije gospodinom Ivicom Kostićem pronašao Lepenski vir. Desilo se to pred sam kraj ekspedicije, tačnije 30. avgusta 1960. godine. Obrad je dobio zadatak da zajedno sa Ivicom izvrši arheološko rekognosciranje terena koji se prostirao od uzvodno od Donjeg Milanovca do Dobre.
Zanimljivo je da lokalitet niko od arheologa nije obišao 20-ak godina te je teren bio izuzetno neprohodan i predstavljao je pravi izazov nza istraživače.Oktriće se desilo gotovo slučajno. Probijajući se kroz neprohodne terene Obrad Kujović i Ivica Kostić su napravili pauzu ne bi li se osvežili dunavskom vodom. Specifična konfiguracija terena u blizini Vira kod Lepene je privukla pažnju istraživača, a sam Obrad je u vodi uočio fragmente posuda pečene zemlje. Po rečima istraživača tih fragmenata je bilo toliko mnogo da su u prvi mah pomislili da su otkrili keramičku radionicu.
Prikupljeni podaci i izveštaj sa ovog lokaliteta pridobili su pažnju ostalih istraživača. Posebno interesovanje javilo se kod tadašnjeg asistenta na katedri za arheologiju gospodina Dragoslava Sredojevića koji se prilikom nastavka istraživanja naredne godine (1961. godine). Gospodin Sredojević je želeo da sazna nešto više o pojedinostima terena karakterističnim za ovaj lokalitet. Tako se pristupilo prvom mapiranju lokaliteta.
1965. godine Dragoslav Sredojević ulaže dodatni napor da obezbedi finansiranje daljih istraživanja. Iste godine nabavlja se potrebna oprema i prvi put se pristupa istraživanju lokaliteta uz pomoć sondi. Već prvi rezultati dali su zapanjujuće razultate – otkrivena je jedna nova kultura, otkriven je lokalitet Lepenski vir – najveće praistorijsko, urbano naselje u Evropi!
Kultura Lepenskog vira
Razvoj kulture Lepenskog vira vezuje se za period od oko 7000 godina pre nove ere. Jedni od ključnih faktora za razvoj ove značajne praistorijske kulture su klimatske promene. Pored klimatskih promena na pojavu rane kulture Lepensog vira i prvih naseobina uticali su i izolacija i značajno uvećanje lokalne populacije.
Osnivači i stvaraoci kulture Lepenskog vira pripadaju evropskoj populaciji, odnosno populaciji mlađeg paleolita. Ljude iz ove populacije odlikuje mezokefalna glava, široko lice i krupna građa. Antropološki tip kojem pripada populacija Lepenskog vira je Brno-Pšedmos, odnosno jedna od varijanti kromanjonskog tipa.
Koliko je ova praistorijska kultura bila napredna svedoče ostaci njene svojevrsne umetnosti. Sačuvani su brojni ostaci predmeta izrađenih od kostiju i keramike. Predmeti su ukrašavani raskošnim ukrasnim ornamentima. Takoođe, na lokalitetima gde su pronađena i svetilišta javljaju se i skulpture. Skulpture su varirale u veličini i ugrađivale su se u krečnjačku masu poda. Najveća pronađena skulpture je veličine 62 cm, a same skulpture su izrađivane tehnikom iskucavanja kamena. Klesane skulpture su bile retkost. Ikonografija skulptura se javlja u dva oblika: u ljudskom i u životinjskom obliku.
Veliku kolekciju predmeta i skulptura pronađenih na lokalitetu Lepenskog vira možete pogledati u muzeju koji se nalazi na Đerdapu.
Lepenski vir – mesto gde su živeli prvi neimari
Đerdapska klisura ima veoma specifičan teren. Dunav koji protiče ne može se odvojiti od planinskog reljefa, a nadmorske visine se naglo menjaju od 50 do 800m. Takođe, može se izolovati veliki broj različitih mikroekoloških staništa, te je čovek u tim predelima mogao da pronađe sve što mu je potrebno za život – od obilja ribe, preko raznovrsnih stena i minerala do divljači koja se nalazi u šumama. Sve ovo je pogodovalo razvoju najvećeg evropskog, urbanog naselja iz praistorije.
Za populaciju Lepenskog vira možemo reći da su bili prvi pravi neimari i urbanisti sa ovih prostora. Kuće koje su gradili imale su drvenu konstrukciju, prekrivene lišćem i kožom i krznom divljih životinja. Bile su trapezoidnog oblika i svaka od njih posedovala je ognjište, kao i žrtvenici i sakralne kamene figure njihovih božanstava.
Pravi neimarski poduhvati predstavljali su izgradnju svetilišta. Svetilišta su građene znato preciznije od objekata za stanovanje. Elementi koji su se nalazili i u objektima za stanovanje (ognjište, figure, žrtvenici) bili su uzidani u čvrsti krečnjački pod. Pored pomenutih elemenata enterijera, u svetilištima nalazili su se i neki elementi enterijera karakteristični samo za svetilišta. Naime, u svetilištima se javljaju i trouglasti elementi, produženih krakova, sastavljeni od kemenih ploča. Ovi elementi ugrađivani su u zidove pokraj ognjišta. Dalja istraživanja su pokazala da se od načina izrade zasnovano na krečnjačkim masama odustalo u kasnijim fazama kulture Lepenskog vira.
Serbian 
English 
Russian 
Chinese 
